• 150 lat tradycji

        Druga połowa XIX stulecia to okres szczególny w 770-letniej historii miasta. Poza rozwojem gospodarczym i  następował również rozwój oławskiego szkolnictwa, zwłaszcza średniego.

        Uwzględniając rosnące potrzeby mieszkańców Oławy i okolic, 4 kwietnia 1853 otwarto Wyższą Szkołę Mieszczańską (Hőhere Bűrgerschule) pod kierownictwem rektora Hansa Schwarzkopfa. Do 1873 mieściła się ona w historycznych murach pałacu Luizy, w którym obecnie funkcjonuje Urząd Miejski. Już w pierwszym roku szkolnym uczęszczało 112 uczniów, a w 1861 r. było 191. Z samej Oławy uczęszczały wtedy 132 osoby. Poza biblioteką liczącą 350 tomów, miała wydzielone gabinety specjalistyczne: chemiczny, fizyczny i geograficzny. Od 1867 było to progimnazjum, które doprowadzało absolwentów do tzw. „średniej dojrzałości”, czyli „małej matury”. Wyższy stopień wykształcenia mogli osiągać absolwenci w gimnazjach we Wrocławiu lub w Brzegu. W latach 1868-1872 progimnazjum kierował dr Gutmann. Staraniem władz miasta, w 1872 szkoła uzyskała status gimnazjum. Naukę kończącą się egzaminem dojrzałości podjęło 178 uczniów. Od 1872 kierował nim przez pięć lat Friedrich Kirchner.

        29 września 1876 Miejskie Gimnazjum (das Städtische Gymnasium) na Schlossplatz – dziś jest to plac Zamkowy 10 – otrzymało nowy budynek, wzniesiony w 1873 dla szkoły miejskiej. (…) Pierwsi uczniowie oławskiego gimnazjum zdawali maturę 18 lutego 1874. W tym samym roku szkolnym gimnazjum w Oławie otrzymało od Pruskiego Kolegium Szkolnego następujące rozporządzenie:

        -      surowo zakazane jest odwiedzanie publicznych oberży, restauracji, cukierni oraz karczm, o ile uczniowie nie znajdują się w towarzystwie dorosłych krewnych lub nauczyciela,

        -      uczestnictwo w stowarzyszeniach jakiegokolwiek rodzaju jest uczniom zabronione,

        -      postępowanie sprzeczne z przepisami i naruszenie przepisów w każdym przypadku karane będzie wydaleniem ze szkoły,

        -      niniejsze przepisy mają zastosowanie także wśród abiturientów,

        -      w przypadku nieprzestrzegania powyższych przepisów, abiturienci muszą się liczyć z możliwością wydalenia ze szkoły i odebraniem świadectwa kwalifikacyjnego, które z reguły powinno być wydane dopiero osiem dni po wypuszczeniu na wolność (...).

        W latach 1876-1880 kształciło się najwięcej gimnazjalistów. Źródła podają nawet, że w semestrze letnim 1876 uczęszczało 262 uczniów, a w semestrze zimowym 281, w  tym 202 wyznania ewangelickiego, 50 katolickiego i 29 żydowskiego. Miejscowych było 160, a zamiejscowych 121. W semestrze letnim 1877 było już 289 uczniów. Świadectwo dojrzałości otrzymało 14 absolwentów. W roku szkolnym 1879/80 liczba uczniów wzrosła do 312, a w 1896/97 spadła do 152.

        W latach 1881-1919 w oławskim gimnazjum pracował Georg Schulz – świetny historyk i badacz dejów Oławy. To spod jego pióra wyszła m.in. praca „Aus Ohlaus Vergangenheit” („Z przeszłości Oławy”). Ten pedagog, honorowy obywatel Oławy, zmarł 29 marca 1929 r.

        W 1895 dyrektorem gimnazjum został Alfred  Bähnisch. 4 listopada tego roku Rada Miejska Oławy sprzeciwiła się propozycji przekształcenia gimnazjum w szkołę przedgimnazjalną (Progimnazjum). Wielkie obciążenia budżetu miejskiego kosztami utrzymania gimnazjum sprawiły, że w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku magistrat oławski rozpoczął starania o upaństwowienie szkoły. W 1904 r. oławskie gimnazjum zostało przejęte przez państwo i otrzymało miano Gimnazjum Królewskiego (Kőnigliches Gymnasium). Było to podyktowane w dużej mierze chęcią poprawy jej finansów oraz szerszego zainteresowania społeczeństwa nauką w tej szkole.

        Po wybuchu I wojny światowej szeregi armii zasiliło 44 uczniów i kilku nauczycieli. Do jej zakończenia w 1918 powołano w sumie 90 uczniów, z których 26 poległo. Do domu nie powróciło także 106 innych, którzy niegdyś uczęszczali do oławskiego gimnazjum. Wiadomo, że w 1914 dyrektorem gimnazjum był prof. Heyse. Po 1918 Państwowym Gimnazjum Ohlau kierował Paul Remus. To on zorganizował w 1922 jubileuszowe uroczystości 50-lecia istnienia gimnazjum. Od kwietnia 1928 dyrektorem szkoły został filolog Georg Hofmann. Do egzaminu dojrzałości w 1928 przystąpiło 24 gimnazjalistów. W styczniu odbyły się egzaminy pisemne z języka niemieckiego, łaciny, greki i matematyki, a w marcu egzaminy ustne przed komisją, której przewodniczył prof. Wilhelm Kothe z Prowincjonalnego Kolegium Szkolnego we Wrocławiu. Maturę zdało 19 abiturientów i 5 abiturientek. Z tych maturzystów największą karierę zrobił Albert Schindler, który w niemieckiej Bundeswehrze uzyskał stopień „generalmajor” (generała dywizji). Na wniosek rodziców Georg Hofmann doprowadził do zmiany statusu szkoły. Od 2 kwietnia 1929 było to Państwowe Gimnazjum Realne (Staatliche Realgymnasium). Główny akcent w programie nauczania położono na matematykę, nauki przyrodnicze, języki nowożytne, rysunek i przygotowanie do zawodów praktycznych. Sam pomysł przekształcenia szkoły humanistycznej w szkołę realną wysunęła i zaaprobowała Rada Miejska Oławy 26 stycznia 1912.

        Do momentu przebudowy szkoły w latach 1933-1934, gmach gimnazjalny był pod względem architektonicznym okazałą budowlą w stylu neogotyckim. Wraz z rozwojem szkoły stawał się ciasny i nie spełniał zadań, które spełniać powinien. Pomimo około 10-letnich starań dyrekcji szkoły, władz miasta i powiatu, rozbudowę szkoły uniemożliwiał powojenny kryzys. Dopiero po rozebraniu sąsiedniego budynku siedziby gazety „Ohlauer Zeitung” w 1932 rozpoczęto prace budowlane związane z rozbudową szkoły. Ostrożnie potraktowano rzadkie okazy drzew rosnących w pobliżu, m.in. miłorząb japoński. Wtedy też, jak opisuje Georg Lorenz, budynek otrzymał szerokie i nowoczesne okna, przestrzenne klasy i piękną, centralnie położoną klatkę schodową. Filary na korytarzach i portal przestronnej auli wyłożono śląskimi marmurami. Bogata neogotycka fasada budynku uzyskała w wyniku przebudowy skromny, prosty front.

        Uczeń pochodzący z Dzierżoniowa tak wspomina w roku 1937 rozkład gabinetów i swój pobyt w szkole: „Po zewnętrznych schodach i poprzez bramę wchodziło się na parter. Zaraz po lewej był sekretariat szkoły, a po prawej gabinet chemii wraz z zapleczem (magazynem). W tym samym gabinecie nauczano biologii, m.in. o chorobach dziedzicznych i „asocjalnych rodzicach” (o mieszanej albo niearyjskiej krwi). Idąc dalej szerokim korytarzem dochodziło się do sali rysunku, w której wyświetlano też filmy z 16-mm taśmy. Na pierwszym piętrze był gabinet muzyczny połączony z aulą składanymi drzwiami. W auli organizowano koncerty orkiestry i chóru szkolnego, wykłady i akademie. Powyżej gabinetu muzycznego znajdował się amfiteatralny gabinet fizyczny z liczną aparaturą. Na najwyższym piętrze mieścił się gabinet geograficzny z magazynem map. W półsuterynie „rezydował” pedel (woźny), pan Hackert. U jego żony można było zaopatrzyć się w tygodniowo płatne buteleczki z mlekiem, albo kakao do picia podczas przerw. Hackert słynął ze wstępu do zarządzeń dyrektora szkoły, odczytywanych w izbach lekcyjnych: „Ja i Pan Dyrektor…”. Na początku zimy powtarzano zarządzenie: „Wraz z nadchodzącą porą zimową zwraca się uwagę, że rzucanie śnieżkami na podwórku szkolnym jest zabronione (...).”

        Przez szereg lat działały w szkole stowarzyszenia sportowe i koła zainteresowań. Warto wspomnieć, że z inicjatywy starszego nauczyciela Christopha Lampę w 1880 powstało przy gimnazjum Uczniowskie Stowarzyszenie Wioślarskie „Olavia” (Schüler-Ruder-Verein „Olavia”) kolebka niemieckiego wioślarstwa uczniowskiego. Powstało jako drugie w Niemczech. Już w 1881 gimnazjalni wioślarze odbyli sensacyjny na ówczesne lata spływ Odrą z Oławy do Szczecina przez trzy prowincje: Śląsk, Brandenburgię i Pomorze. Powtórzyli ten wyczyn po trzech latach, w 1884. Przykład „Olavii” zadziwiał i doprowadził do zorganizowania pierwszych niemieckich regat wioślarskich 12 czerwca 1885 we Frankfurcie nad Odrą. Czwórka z Oławy wygrała, pokonując trasę wyścigu głównego 2000 m w 7 minut 20 sekund, wyprzedzając łódź z klubu „Friton” Frankfurt nad Odrą o 20 długości łodzi. Co ciekawe, ster oławskiej łodzi o nazwie „Orion” dzierżył nie kto inny, jak sam Christoph Lampe. Po jego śmierci w 1887 „Olavię” ożywił po dwudziestu latach, w 1907, starszy nauczyciel Feliks Eckert. Ostatnie regaty z udziałem dwóch klubów oławskich – „Olavii” i powstałego w 1919 „Neptuna” – odbyły się we Wrocławiu w roku 1943. Podczas działań wojennych w 1945 budynek klubu „Olavia” został zniszczony wraz ze znajdującymi się tam łodziami. Poza „Olavią” w szkole działały też grupy strzeleckie chłopców i dziewcząt, współpracująca z komitetem rodzicielskim szkolna grupa dla popierania niemczyzny za granicą (Schulgruppe des Yereins fur das Deutschland im Ausland) oraz istniejące do 1934 „Koło literackie”. Szkolna grupa dla popierania niemczyzny była drugą po „Olavii” pod względem liczebności i popularności. Tylko w roku szkolnym 1927/1928 liczba jej członków wzrosła ze 106 do 150. Działała pod opieką i protektoratem dyrekcji. Po kilku latach włączono ją do ogólnoniemieckiej organizacji Deutscher Winter-Hilfswerk (Niemieckie Dzieło Pomocy Zimowej). W latach 1924-1936 głównym kierunkiem jej działań była pomoc dla niemieckich mieszkańców Zagłębia Saary (wówczas pod protektoratem Francji).

        Zajęcia sportowe odbywały się w czerwonym ceglanym budynku, nieopodal gmachu głównego szkoły. W czasie przerw miejscem spacerów był tzw. „Zwinger”, plac na tyłach szkoły otoczony murem. Tam też znajdowało się tylne wejście do budynku szkoły.

        Dojeżdżających uczniów z powiatu oławskiego lokowano od 1934 w internacie znajdującym  się przy Oderstrasse (dzisiejszej ul. B. Chrbrego) lub w kwaterach prywatnych, na tzw. „stancjach”. Wielu gimnazjalistów otrzymywało stypendia od prywatnych ofiarodawców. Stypendia pochodziły też z procentów uzyskany z kwoty 1000 marek, jakie miała na swoim koncie działająca od 1880 Fundacja Halke (Stifun Halke). Wśród darczyńców był również Wollner z Berlina, który celem upamiętnienia nieżyjącego syna ofiarował na stypendia 300 marek. Oprócz tego istniały jeszcze dwa inne stypendia. Jedno wypłacano ubogiemu uczniowi, począwszy od 1885. Drugie zaś, pochodzące ze składek nauczycieli i uczniów gimnazjum, przyznawały władze oświatowe tym, którzy pragnęli podjąć studia.

        Wśród zasłużonych absolwentów byli między innymi:

        v Alfred Pringsheim (1850-1941), jeden z najwybitniejszych matematyków, prof. Uniwersytetu w Monachium, członek Bawarskiej Akademii Nauk. Zajmował się m.in. funkcjami hiperbolicznymi II i III stopnia, dywergencją pola wektorowego i szeregami Fouriera oraz teorią liczb i nieskończonymi i szeregami, zasłużył się też w pracy nad „Encyklopedią Nauk Matematycznych”. 

        v Bernhard Lichtenberg (1875-1943), syn oławskiego kupca, absolwent z 1895, kapłan i proboszcz katedry w Berlinie, beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II 23 czerwca 1996 r.

        v Fryderyk Strecker (1879-1959), prof. anatomii na uniwersytecie w Rostocku.

        v Heinz Günther (1921-1988), absolwent Realgymnasium i autor prac: „Kreis und Stadt Ohlau in Schlesien von den Anfängen bis zum Jahre 1521” i „Kreis und Stadt Ohlau in Schlesien 1521-1740”.

        W 1937 lub 1938 r. nadano gimnazjum imię generała kawalerii Friedricha Wilhelma von Seydlitza, na pamiątkę jego pobytu w Oławie w latach 1763-1773. Na parterze powieszono olejny obraz, przedstawiający gen. Seydlitza na koniu. Poza tą szkołą, w obrębie placu Zamkowego, funkcjonowały też przez pewien czas Szkoła Żeglarstwa Śródlądowego (Schifferschule) oraz Szkoła Ludowa (Volksschule).

        W 1944, w wyniku niepomyślnych dla Niemiec wydarzeń na frontach II wojny światowej, władze hitlerowskie zmobilizowały do walki młodzież gimnazjalną. W opustoszałym budynku Seydlitz-Oberschule gościnnie ulokowano uczennice średniej szkoły dla dziewcząt, kontynuującej tradycje Dorothe-enschule (obecnie SP nr l im. B.Chrobrego). Ostatnią lekcję w tej szkole przeprowadziła Lucie Schmidt 20 stycznia 1945 r. Pozamykała gabinety i budynek szkoły, po czym wyjechała z kluczami w głąb Niemiec.

        Od 4 września 1945 r. rozpoczęła się polska historia najstarszej oławskiej „Alma Mater”.

         

         

        Tekst: Zbigniew Jakubowicz
        Absolwent LO dla Pracujących, 1989 r. 

        Artykuł napisany w 2005 roku z okazji Jubileuszu 60-lecia Szkoły